|
Шундан аён бўладики, ҳар қандай дарахтни кафолатлаб қўйиш, яъни ҳар қандай дарахтдаги мевани пишмасдан туриб сотиш жоиз бўлмайди. Аммо Аллоҳ Таолонинг:
وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ
«Аллоҳ байни ҳалол қилди» [Бақара: 275]
деган қавлига келсак, у умумийдир. Лекин бу ҳадислар бай наҳий қилинган байлардан бошқасида ҳалол эканини баён қилиб уни хослаб қўйяпти.
Дарахтда турган мевани пишмасдан олдин сотиш ҳаромлиги муқайяд бўлмай мутлақ келди. Мевани узиб олиш шарт қилинган бўлсин ёки бўлмасин, барибир у ҳаромдир. Агар сотувчи сотиб олувчига мевани пишмасдан олдин узиб олишни шарт қилган бўлса бу шарт фосиддир. Чунки у битим тақозосига зид келади. Энди агар сотиб оладиган одам мевани пишган вақтидан кечиктириб узиб оладиган бўлса бунда қаралади. Агар сотувчи бу кечикишдан зарар кўрадиган бўлса – масалан апельсин каби, чунки кечикиш келгуси йил мавсумидаги гуллашга таъсир қилади – бу ҳолда сотиб олувчини мевани пишган пайтида узиб олишга мажбур қилинади. Агар дарахт зарарланмайдиган бўлса – масалан анжир ва зайтун каби – сотиб олувчини бунга мажбурланмайди. Буларнинг барчаси агар дарахтсиз меванинг ўзигина сотилганда бўлади. Аммо агар дарахт ва мева бирга сотилса бунда хурмо билан бошқа дарахтнинг бир-биридан фарқи бўлади. Чунки хурмони устидаги меваси билан сотиш жоиз бўлади. Агар хурмо ҳали чанглатилмаган бўлса битим пайтида мевани айтишга ҳожат бўлмайди. Аммо хурмо дарахти чанглатилган бўлса, сўнгра дарахт сотилган бўлса у ҳолда меваси дарахти билан бирга сотилмайди. Фақат агар савдо битими пайтида меваси ҳам айтилган бўлса сотилади. Айтилмаган бўлса мева сотувчига қолади, дарахти эса сотиб олганники бўлади. Сотувчи мевани пишгунга қадар дарахтда қолдириб сўнг ўзи териб олади ёки сотади. Чунки у унинг мулкидир. Бунга далил Муслим Ибн Умардан ривоят қилган ушбу ҳадисдир. Набий с.а.в. дедилар:
«مَنِ ابْتَاعَ نَخْلاً بَعْدَ أَنْ تُؤَبَّرَ فَثَمَرَتُهَا لِلَّذِى بَاعَهَا، إِلاَّ أَنْ يَشْتَرِطَ الْمُبْتَاعُ»
«Кимки хурмони чанглатилганидан кейин сотиб олса меваси сотганникидир, магар сотиб олган киши (мевасини ҳам сотишни) шарт қилса (мева уникидир)». Аҳмад Убода ибн Сомитдан ривоят қилган ҳадис ҳам бунга далил бўлади:
375-бет
Бетлар: 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434